4-topshiriq Qavsdagi So'zlarni Ishlatish Mashqi

Namuna: Do'stim Toshkentda yashardi (opa) — Opam Toshkentda yashardi.

1. Yozda do'stim qishloqda dam oldi (opa, do'stlar)

Kalit so'zlar: yoz, do'st, qishloq, dam olish, opa, do'stlar.

Ushbu topshiriqda bizga berilgan gapdagi "do'stim" so'zini qavs ichidagi so'zlar bilan almashtirishimiz kerak. Bu orqali gapning ma'nosi o'zgaradi, lekin gapning grammatik tuzilishi saqlanib qoladi. Keling, birinchi qavsdagi so'z bilan boshlaymiz – "opa". Agar biz "do'stim" o'rniga "opa" so'zini qo'ysak, gap quyidagicha bo'ladi: "Yozda opam qishloqda dam oldi". Bu gapda biz do'st emas, balki opa haqida gapiryapmiz. Endi esa ikkinchi qavsdagi so'zni – "do'stlar"ni qo'llaymiz. Bunda gap quyidagicha o'zgaradi: "Yozda do'stlarim qishloqda dam olishdi". Bu gapda esa bir kishi emas, balki bir nechta do'stlar haqida so'z yuritilmoqda. E'tibor bering, fe'lning shakli ham o'zgaradi – "dam oldi" o'rniga "dam olishdi" ishlatiladi, chunki gap ko'plikda. Ushbu mashq orqali biz ot so'zlarning gapdagi o'rnini va ularning gap ma'nosiga ta'sirini o'rganamiz. Shuningdek, so'zlarning soni o'zgarishi bilan fe'llarning ham o'zgarishini kuzatamiz. Grammatik jihatdan to'g'ri gap tuzish uchun so'zlarning o'zaro moslashuviga e'tibor qaratish muhimdir. Yoz fasli ko'pchilik uchun dam olish va sayohat qilish uchun qulay vaqt hisoblanadi. Qishloq esa tabiat qo'ynida, shahar shovqinidan uzoqda dam olish imkonini beradi. Shuning uchun ham ko'pchilik yozgi ta'tilni qishloqda o'tkazishni afzal ko'radi. Dam olish nafaqat jismoniy, balki ruhiy hordiq ham beradi. Qishloqning sokinligi, toza havosi va go'zal manzaralari insonning kayfiyatini ko'taradi va yangi kuch bag'ishlaydi. Do'stlar bilan birga dam olish esa yanada qiziqarli va unutilmas bo'lishi mumkin. Chunki do'stlar bilan birga vaqt o'tkazish, suhbatlashish va turli xil o'yinlar o'ynash orqali inson xursand bo'ladi va hayotdan zavq oladi. Demak, ushbu topshiriq bizga nafaqat grammatik qoidalarni o'rganishga, balki so'zlarning ma'nosini va ularning gapdagi o'rnini tushunishga ham yordam beradi.

2. Stolda mening kitobim yotardi (xat, darslik)

Kalit so'zlar: stol, kitob, xat, darslik.

Ushbu misolda biz "kitobim" so'zini qavs ichidagi so'zlar bilan almashtirishimiz kerak. Birinchi qavsdagi so'z – "xat". Agar biz "kitobim" o'rniga "xat" so'zini qo'ysak, gap quyidagicha bo'ladi: "Stolda mening xatim yotardi". Bu gapda biz kitob haqida emas, balki xat haqida gapiryapmiz. Xat odatda qog'ozga yozilgan va pochta orqali jo'natiladigan xabar hisoblanadi. Xatlar orqali odamlar bir-birlari bilan uzoq masofadan turib muloqot qilishlari mumkin. Xatlar shaxsiy, ishbilarmonlik yoki rasmiy bo'lishi mumkin. Endi esa ikkinchi qavsdagi so'zni – "darslik"ni qo'llaymiz. Bunda gap quyidagicha o'zgaradi: "Stolda mening darsligim yotardi". Darslik o'quvchilar va talabalar uchun mo'ljallangan o'quv qo'llanmasi hisoblanadi. Darsliklar turli fanlar bo'yicha bilim beradi va o'quv jarayonida muhim rol o'ynaydi. Darsliklar mavzularni tushunarli va qulay tarzda bayon etadi, shuningdek, misollar, topshiriqlar va savollar bilan birga keladi. Stolda kitob, xat yoki darslikning yotishi turli vaziyatlarni anglatishi mumkin. Masalan, kitobning yotishi o'qish jarayoni bilan bog'liq bo'lishi mumkin, xatning yotishi esa xabarni kutish yoki javob yozish bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Darslikning yotishi esa uy vazifasini bajarish yoki imtihonga tayyorlanish jarayoni bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Ushbu mashq orqali biz ot so'zlarning ma'nolarini va ularning gapdagi o'rnini yanada yaxshiroq tushunamiz. Shuningdek, biz turli xil ot so'zlarning gap ma'nosiga qanday ta'sir qilishini kuzatamiz. So'zlarni to'g'ri tanlash va ularni o'z o'rnida ishlatish orqali biz aniq va tushunarli gaplar tuza olamiz. Demak, ushbu topshiriq bizga so'z boyligimizni oshirishga va nutqimizni ravonlashtirishga yordam beradi.

3. Burchakda mening шкафим turardi (krovat, диван)

Kalit so'zlar: burchak, шкаф, krovat, диван.

Ushbu topshiriqda "шкафим" (shkafim) so'zini qavs ichidagi so'zlar bilan almashtirishimiz kerak. Birinchi qavsdagi so'z – "krovat" (krovat). Agar biz "шкафим" o'rniga "krovat" so'zini qo'ysak, gap quyidagicha bo'ladi: "Burchakda mening krovatim turardi". Bu gapda biz shkaf haqida emas, balki krovat (yotoq) haqida gapiryapmiz. Krovat odamlar uxlash va dam olish uchun foydalanadigan mebel hisoblanadi. Krovatlar turli o'lchamlarda, shakllarda va materiallardan tayyorlanishi mumkin. Krovatlar yotoqxonaning asosiy mebeli hisoblanadi va u xonaning dizayniga katta ta'sir ko'rsatadi. Endi esa ikkinchi qavsdagi so'zni – "диван" (divan)ni qo'llaymiz. Bunda gap quyidagicha o'zgaradi: "Burchakda mening диваним turardi". Divan – bu o'tirish va yotish uchun mo'ljallangan yumshoq mebel. Divanlar odatda mehmonxonada yoki dam olish xonasida joylashtiriladi. Divanlar turli xil o'lchamlarda, shakllarda va materiallardan tayyorlanishi mumkin. Divanlar xonaning interyerini yanada qulay va jozibali qiladi. Burchakda shkaf, krovat yoki divanning turishi xonaning maqsadiga va dizayniga bog'liq bo'lishi mumkin. Masalan, yotoqxonada krovatning turishi tabiiy hol, mehmonxonada esa divanning turishi odatiy. Shkaf esa kiyim-kechak va boshqa narsalarni saqlash uchun ishlatiladi va u xonaning istalgan burchagida turishi mumkin. Ushbu mashq orqali biz mebel nomlarini va ularning xonadagi o'rnini yanada yaxshiroq tushunamiz. Shuningdek, biz turli xil mebellarning gap ma'nosiga qanday ta'sir qilishini kuzatamiz. So'zlarni to'g'ri tanlash va ularni o'z o'rnida ishlatish orqali biz aniq va tushunarli gaplar tuza olamiz. Demak, ushbu topshiriq bizga so'z boyligimizni oshirishga va nutqimizni ravonlashtirishga yordam beradi.

Ushbu topshiriqlar to'plami orqali biz o'zbek tilining grammatik qoidalarini amalda qo'llashni o'rganamiz. Qavs ichidagi so'zlarni to'g'ri qo'llash orqali biz gapning ma'nosini o'zgartiramiz va shu bilan birga so'z boyligimizni oshiramiz.