Адал Қызмет Үшін Жер Беру Түрлері: Үшір, Феод, Поместье

Жер – адамзат тіршілігінің негізі, байлық пен биліктің қайнар көзі болған. Тарихта жерді иелену және оны басқару түрлі формаларға ие болды. Олардың ішінде ең маңыздылары – үшір, феод және поместье. Бұл мақалада біз осы үш ұғымның мәнін, олардың айырмашылықтары мен ұқсастықтарын қарастырамыз.

Үшір: Ислам дініндегі жер салығы

Үшір – ислам дініндегі жер салығының бір түрі. Бұл термин араб тілінен шыққан, «оннан бір» деген мағынаны білдіреді. Үшір – мұсылман шаруаларының өз жерінен алған өнімінің оннан бір бөлігін мемлекетке төлеуі. Бұл салық түрі ислам мемлекеттерінде кеңінен қолданылған. Үшірді төлеу – әрбір мұсылманның міндеті саналған, себебі бұл қоғамдағы әлеуметтік әділеттілікті қамтамасыз етуге бағытталған. Үшірдің мөлшері жердің құнарлылығына және суармалы немесе суарылмайтын жер болуына байланысты әртүрлі болуы мүмкін. Мысалы, суармалы жерлерден алынатын өнімнің оннан бірі, ал суарылмайтын жерлерден жиырмадан бірі алынған. Үшірді жинау мемлекеттің маңызды кіріс көзі болды және ол әлеуметтік қажеттіліктерге, соның ішінде кедейлерге көмек көрсетуге және қоғамдық инфрақұрылымды дамытуға жұмсалды. Үшірдің ислам тарихындағы рөлі зор, себебі ол мемлекеттің экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз етіп, халықтың әл-ауқатын жақсартуға ықпал етті.

Үшірдің басқа салық түрлерінен айырмашылығы – оның діни негізге сүйенуі. Бұл салық түрі Құранда және Пайғамбар хадистерінде көрсетілген. Сондықтан мұсылмандар үшін үшірді төлеу діни парыз болып саналды. Үшірдің әділдігі мен тиімділігі ислам экономикасының негізгі принциптерімен тікелей байланысты. Бұл салық түрі арқылы мемлекет халықтың байлығын бөлісіп, әлеуметтік теңсіздікті азайтуға тырысты. Үшірдің жиналуы мен бөлінуі қатаң қағидаларға сәйкес жүзеге асырылды, бұл оның тиімділігін арттырды. Осылайша, үшір ислам әлемінде ғасырлар бойы маңызды рөл атқарып, мемлекеттің қаржылық тұрақтылығын және халықтың әл-ауқатын қамтамасыз етуге үлес қосты.

Феод: Ортағасырлық Еуропадағы жер иелігі

Феод – Ортағасырлық Еуропадағы жер иелігінің негізгі формасы. Феодализм дәуірінде феодтық қатынастар қоғамның әлеуметтік құрылымын анықтады. Феод – сеньордың вассалға қызметі үшін берген жері. Вассал сеньорға әскери және басқа да қызметтер көрсетуге міндетті болды. Феодты иелену құқығы мұрагерлік жолмен берілуі мүмкін, бірақ жаңа иеленуші сеньорға адалдық антын беруі керек еді. Феодалдық жүйеде жер иелері – феодалдар – шаруаларды қанады, олар феодалдың жерінде жұмыс істеп, оған белгілі бір мөлшерде алым төлеуге міндетті болды. Феодалдардың өз шаруаларына қатысты сот және әкімшілік құқықтары болды. Феодалдық иерархияның басында король немесе император тұрды, олар ең ірі жер иелері болды. Олар өз вассалдарына жер беретін, ал вассалдар өз кезегінде кішігірім жер иелеріне – вассалдарына жер беретін. Осылайша, феодалдық иерархия пирамидасы қалыптасты. Феодалдық жүйе Ортағасырлық Еуропаның саяси және экономикалық өміріне зор әсер етті. Ол мемлекеттік биліктің әлсіреуіне және жергілікті феодалдардың күшеюіне әкелді. Феодалдық қатынастар қоғамдағы әлеуметтік теңсіздіктің күшеюіне ықпал етті.

Феодтық жүйеде жер иелерінің міндеттері мен құқықтары нақты анықталған. Вассал сеньорға әскери қызмет етуге, оған кеңес беруге және белгілі бір жағдайларда қаржылық көмек көрсетуге міндетті болды. Сеньор өз кезегінде вассалды қорғауға және оған әділдік көрсетуге тиіс еді. Феодалдық қатынастардың бұзылуы соғыстар мен қақтығыстарға әкелуі мүмкін. Феодтық жүйе Еуропада бірнеше ғасырлар бойы өмір сүрді және оның құлдырауы жаңа әлеуметтік-экономикалық қатынастардың пайда болуымен байланысты болды. Феодализмнің орнына капитализм келді, бұл қоғамдағы билік пен байлықтың таралуына жаңа мүмкіндіктер ашты. Дегенмен, феодалдық жүйенің Еуропа тарихындағы рөлін бағаламауға болмайды, себебі ол ортағасырлық қоғамның дамуына зор әсер етті.

Поместье: Ресейдегі жер иелігі

Поместье – Ресейдегі жер иелігінің бір түрі. Поместьелік жүйе XVI-XVII ғасырларда қалыптасты. Поместье – мемлекеттік қызмет үшін берілетін жер. Поместье иесі мемлекетке әскери немесе азаматтық қызмет атқаруға міндетті болды. Поместье феодтан айырмашылығы – оны мұраға қалдыруға болмайтын. Поместье иесі қайтыс болғаннан кейін жер мемлекетке қайтарылды. Бірақ уақыт өте келе поместье мұрагерлікке берілетін жерге айналды. Поместьелік жүйе Ресейде феодалдық қатынастардың дамуына ықпал етті. Помещиктер шаруаларды өз жерінде жұмыс істетіп, олардан алым жинады. Шаруалар помещиктерге тәуелді болды және олардың жерін тастап кете алмайтын. Поместьелік жүйе Ресейде крепостнойлық құқықтың орнауына әкелді. Крепостнойлық құқық шаруалардың еркіндігін шектеді және олардың әлеуметтік жағдайын нашарлатты. Поместьелік жүйе Ресей империясының экономикалық және әлеуметтік дамуына зор әсер етті. Ол бір жағынан мемлекеттік қызметті қамтамасыз етсе, екінші жағынан қоғамдағы әлеуметтік теңсіздікті күшейтті. Поместьелік жүйе 1861 жылы крепостнойлық құқық жойылғаннан кейін жойылды.

Поместьелік жер иеленудің ерекшелігі – оның мемлекеттік қызметпен тікелей байланыстылығында. Поместье иесі жерді тек қызмет атқарған жағдайда ғана иелене алды. Бұл поместьелік жүйенің феодтық жүйеден айырмашылығын көрсетеді, себебі феодтық жер иелену көбінесе мұрагерлікпен берілетін және әскери қызметпен шектелмейтін. Поместьелік жүйе Ресейдегі әлеуметтік құрылымның қалыптасуына зор әсер етті. Ол помещиктердің әлеуметтік тобының пайда болуына және олардың мемлекеттік басқарудағы рөлінің артуына әкелді. Дегенмен, поместьелік жүйе шаруалардың жағдайын нашарлатып, әлеуметтік шиеленісті күшейтті. Осылайша, поместьелік жүйе Ресей тарихында маңызды рөл атқарды және оның салдары елдің дамуына ұзақ мерзімді әсер етті.

Үшір, феод және поместьенің салыстырмалы талдауы

Үшір, феод және поместье – жер иеленудің әртүрлі тарихи формалары. Олардың әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері мен ұқсастықтары бар. Үшір – ислам дініндегі жер салығының түрі болса, феод – Ортағасырлық Еуропадағы жер иелігінің негізгі формасы, ал поместье – Ресейдегі жер иелігінің бір түрі. Үшеуінің ортақ белгісі – жердің иеленушіге белгілі бір міндеттер жүктейтіндігі. Мысалы, феод иеленуші әскери қызмет атқаруға міндетті болса, поместье иеленуші мемлекетке қызмет етуге тиіс болды. Үшір төлеу де белгілі бір міндеттеме саналды. Айырмашылықтарына келетін болсақ, үшір діни негізге сүйенсе, феод және поместье саяси және әлеуметтік факторлармен байланысты болды. Феодты мұраға қалдыруға болатын, ал поместье бастапқыда тек қызмет атқарған жағдайда ғана иеленілді. Үшір болса, салық төлеу міндеттемесі ретінде қарастырылды.

Бұл жер иелену формаларының әрқайсысы белгілі бір тарихи кезеңде және қоғамда қалыптасты. Олардың пайда болуы мен дамуы сол дәуірдің саяси, экономикалық және әлеуметтік жағдайларымен тікелей байланысты. Үшір ислам әлеміндегі экономикалық және әлеуметтік әділеттілікті қамтамасыз етуге бағытталса, феод Ортағасырлық Еуропадағы феодалдық қатынастардың негізін қалады, ал поместье Ресейдегі мемлекеттік қызметтің жүйесін нығайтуға ықпал етті. Осылайша, үшір, феод және поместье – тарихи дамудың әртүрлі кезеңдерінде пайда болған және әр қоғамның өзіндік ерекшеліктерін көрсететін жер иеленудің маңызды формалары.

Қорытынды

Қорыта келгенде, үшір, феод және поместье – әрқайсысы белгілі бір тарихи кезеңде және қоғамда қалыптасқан жер иеленудің үш түрлі формасы. Олардың әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері мен ұқсастықтары бар, бірақ олардың бәрі жердің адамдар арасындағы қатынастардағы маңызды рөлін көрсетеді. Бұл ұғымдарды зерттеу арқылы біз тарихтың әртүрлі кезеңдеріндегі қоғамдық құрылымдар мен экономикалық жүйелер туралы тереңірек түсінік аламыз. Әрбір форманың өзіндік тарихи контексті мен әлеуметтік мәні бар, бұл оларды салыстырмалы түрде талдауды аса маңызды етеді. Осылайша, жер иеленудің әртүрлі формаларын зерттеу бізге өткеннен сабақ алуға және қазіргі қоғамның даму жолдарын түсінуге көмектеседі.